20.Di tích Bia căm thù tại Km 64 (DI TÍCH LỊCH SỬ BIA CĂM THÙ TẠI MỘC CHÂU)
Sau khi thất bại nặng nề trong chiến lược "Chiến tranh đặt biệt'' ở chiến trường Miền Nam, hòng cứu vãn tình thế sa lầy trong cuộc chiến, đế quốc Mỹ tăng cường lực lượng không quân tham chiến ở chiến trường Miền Nam. Đồng thời chúng dựng lên sự kiện Vịnh Bắc Bộ (ngày 5/8/1964), dùng không quân leo thang bắn phá Miền Bắc, hòng cắt đứt sự chi viện của ta từ Miền Bắc vào tiền tuyến. Trước tình hình đó, nhân dân cả nước từ Bắc chí Nam đã bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ.
Ngày 12/6/1964, đế quốc Mỹ leo thang bắn phá miền Bắc -Việt Nam. Tỉnh Sơn La - trung tâm khu Tây Bắc, là trọng điểm bắn phá ác liệt của không quân Mỹ. Trong đó, huyện Mộc Châu có một vị trí chiến lược về an ninh- quốc phòng, là cửa ngõ miền Tây Bắc, nằm ven đường quốc lộ 6, nối liền chiến trường Tây Bắc và Bắc Lào với thủ đô Hà Nội và vùng đồng bằng Bắc Bộ, đây là ngã ba giao nhau giữa quốc lộ 6 với quốc lộ 136 đi Phú Thọ và quốc lộ 43 đi cửa khẩu Pa Háng sang nước CHDCND Lào. Đặc biệt, huyện Mộc Châu là một địa bàn quan trọng về kinh tế của vùng Tây Bắc, là nơi tập trung đông dân cư, các nông trường, lâm trường lớn, các cơ sở sản xuất, chế biến công nghiệp. Chính vì vậy, ngay từ đầu đế quốc Mỹ đã cho không quân bắn phá ác liệt, hòng hủy diệt sức sống và uy hiếp tinh thần đồng bào các dân tộc huyện Mộc Châu, đồng thời nhằm cắt đứt mạch máu giao thông giữa các vùng căn cứ kháng chiến với các tỉnh Tây Bắc và vùng Thượng Lào.
Ngày 14/6/1965, đế quốc Mỹ ném bom dọc đường quốc lộ 6, trong đó có khu vực từ km 64 đến km 70 và thị trấn Mộc Châu. Chúng bắn phá dồn dập không kể ngày đêm, hòng làm tê liệt mọi hoạt động của quân và dân ta. Có thời điểm không quân Mỹ tập trung 16 chiếc F105 bắn phá khu vực Sư đoàn 316 đóng quân với nhiều loại bom có tính hủy diệt như bom bi, bom phá, tên lửa không đối đất…
Trong thử thách ác liệt, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh, nhân dân Mộc Châu cùng với nhân dân các dân tộc trong toàn tỉnh biến căm thù thành sức mạnh, kiên cường, dũng cảm đánh trả quyết liệt máy bay Mỹ xâm lược vùng trời quê hương, buộc chúng phải đền tội. Kết thúc cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ nhất của đế quốc Mỹ, quân và dân Mộc Châu đã bắn rơi 31 máy bay các loại, riêng trong tháng 6, đã có 9 chiếc bị bắn hạ, tiêu biểu là đội dân quân tự vệ hợp tác xã Hương Sơn (Lóng Sập) bắn rơi 3 chiếc máy bay F105D cuả Mỹ và bắt sống tên giặc lái. Với những chiến công đó, Bác Hồ đã gửi thư khen ngợi quân và dân Mộc Châu, nhiều tập thể, cá nhân được Đảng và Nhà nước khen thưởng. Đó là niềm cổ vũ lớn lao đối với cán bộ, chiến sỹ và nhân dân các dân tộc Mộc Châu tiếp tục kiên cường đấu tranh trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc.
Theo thống kê chưa đầy đủ từ 16/6/1965 đến 3/1968 đế quốc Mỹ đã ném bom bắn phá hàng trăm điểm trên đất Mộc Châu; phá hủy 410 công trình kinh tế, văn hoá- xã hội, an ninh quốc phòng và nhà cửa của nhân dân, giết hại 33 người; làm bị thương 68 người, trong đó có nhiều người già, phụ nữ và trẻ em; giết chết 441 con trâu bò và hàng ngàn gia cầm, phá hủy hàng chục km đường giao thông và cầu cống. Riêng khu vực km 64, đế quốc Mỹ đã ném xuống đây 93 quả bom các loại, 4 chiến sĩ đã hy sinh, phá hủy nhiều nhà cửa của người dân và công trình công cộng. Tại km 70, chúng bắn phá ác liệt, tổng số 119 lượt với 1.620 quả bom các loại xuống 29 đội sản xuất, giết hại 20 người, phá hủy nhiều công trình sản xuất, trạm sửa chữa máy móc, cơ khí, trại chăn nuôi, nhiều nhà cửa, tài sản bị phá hủy hoặc hư hỏng nặng, làm chết 93 con trâu, bò, cừu.
Mặc dù vậy, quân và dân Mộc Châu vẫn kiên cường vừa chiến đấu vừa sản xuất, đóng góp sức người, sức của phục vụ thắng lợi công cuộc chiến đấu, bảo vệ và xây dựng tổ quốc.
Để khắc cốt ghi tâm tội ác dã man của Đế quốc Mỹ xâm lược và ghi dấu một thời kỳ chiến đấu oanh liệt của quân và dân huyện Mộc Châu nói riêng, nhân dân cả nước nói chung, đồng thời giáo dục truyền thống cho các thế hệ trẻ Việt Nam, năm 1969 Đảng bộ, Chính quyền và nhân dân các dân tộc huyện Mộc Châu đã dựng bia căm thù tại 3 địa điểm: Km 64, Km 70 và trung tâm Thị trấn Mộc Châu. Tấm bia mang mang dòng chữ:
"Quân và dân các dân tộc Mộc Châu khắc sâu căm thù giặc Mỹ xâm lược".
Di tích bia căm thù Km 64, Km 70, Thị trấn Mộc Châu được UBND tỉnh Sơn La công nhận xếp hạng ngày 13/12/2004.
