46.Di tích Đồn Mường Chiến
Mường La, một trong những chiếc nôi của cách mạng, nơi in đậm những dấu tích lịch sử trong thời kỳ dựng nước và giữ nước. Nhân dân các dân tộc huyện Mường La luôn phát huy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, đoàn kết, bất khuất góp phần bảo vệ vững chắc quê hương
Đầu năm 1950, để giành thế chủ động tiến công trên chiến trường chính của chiến dịch Biên giới, Trung ương Đảng chủ trương tác chiến theo các đại đội độc lập để xây dựng các đơn vị chủ lực mạnh. Trên dịa bàn Sơn La, khi các đơn vị bộ đội chủ lực rút đi, địch đã lợi dụng cơ hội, âm mưu tiêu diệt các cơ sở, phong trào kháng chiến của ta, lấn chiếm vùng tự do và căn cứ kháng chiến.
Tại Mường La, thực dân Pháp đã tập trung hàng ngàn quân tấn công dữ dội các căn cứ kháng chiến, đặc biệt là khu tranh đấu hữu ngạn Sông Đà. Để bảo toàn lực lượng các cơ quan huyện phải chuyển đến Mường Khiêng. Địch tiếp tục tấn công khủng bố cơ sở Mường Khiêng, nhiều cán bộ bị bắt, các cơ sở của ta bị tan vỡ. Ta đổi phương án chuyển cơ quan huyện ủy Mường La sang tả ngạn sông Đà, lấy vùng đồng bào Mông ở Hiếu Trai làm căn cứ kháng chiến, thuận lợi cho việc phát triển cách mạng xuống vùng đồng bào Thái và tạo đà thuận lợi liên lạc với vùng Than Uyên (Nghĩa Lộ). Địch lại tiếp tục chuyển quân sang sông để tổ chức càn quét, bắt bớ quần chúng trung kiên tại vùng đồng bào Mông ở Nặm Khắt, Ngọc Chiến và vùng đồng bào thái ở Hiếu Trai. Đồng thời chúng xây dựng Đồn Mường Chiến thuộc bản Mường Chiến, xã Ngọc Chiến, huyện Mường La. Khu đồn bốt này được xây dựng kiên cố trên một quả đồi án ngữ con đường độc đạo từ Than Uyên (Nghĩa Lộ) sang Sơn La, với diện tích khoảng 400 m2, gồm 4 lô cốt quan sát, phòng thủ, có giao thông hào nối liền các lô cốt với nhau, phía ngoài được bao bọc hàng rào thép gai bảo vệ. Tổng số quân ở đồn lúc này lên tới 80 người, trong đó có 3 sỹ quan Pháp chỉ huy, còn lại là lính người địa phương. Chúng âm mưu bảo vệ lực lượng càn quét các cơ sở kháng chiến của ta, hòng cắt đứt mối liên lạc giữa liên khu Việt bắc với vùng Tây bắc
Để giữ vững tinh thần cho quần chúng ở những nơi bị địch đánh phá và huy động tổng lực sức mạnh nhân dân, ngày 8/2/1950, Ban thường vụ Tỉnh ủy Sơn La đã chỉ thị cho Huyện ủy Mường La phải chuyển một số cán bộ có năng lực vượt sông sang hữu ngạn gây dựng lại cơ sở. Ngày 15/2/1950 Tỉnh ủy tiếp tục ra chỉ thị cho các huyện về việc phối hợp hành động giữa Mường La, Yên Châu và Phù Yên đập tan kế hoạch càn quét của địch, bảo vệ cơ sở, giữ liên lạc thông suốt từ tỉnh đến Mường La. Thực hiện các chỉ thị của Tỉnh ủy, đầu tháng 3/1950, huyện ủy Mường La quyết định rút đại bộ phận bộ đội địa phương và cơ quan huyện sang Mường Kim (Than Uyên- Nghĩa Lộ) làm chỗ đứng chân để tiến vào hoạt động ở khu tả ngạn Sông Đà. Đồng chí Cầm Dịn được cử đi trước liên hệ, mở đường cho việc chuyển các cơ sở.
Thu- Đông năm 1950, Trung ương Đảng quyết định mở chiến dịch Biên Giới tấn công địch ở các vị trí xung yếu trên đường số 4 (Lạng Sơn- Cao Bằng). Địch phải rút quân ở Sơn La và một số nơi khác để tiếp viện cho mặt trận Biên giới.
Trước sự phát triển của lực lượng kháng chiến Mường La, thực dân Pháp đã tìm mọi thủ đoạn để tiêu diệt phong trào, chúng điên cuồng tàn sát đồng bào, đốt phá làng bản. Vùng kháng chiến hữu ngạn Sông Đà gặp nhiều khó khăn. Với chủ trương dàn mỏng lực lượng địch để tấn công, cuối tháng 11/1951 khu căn cứ cách mạng tả ngạn quyết định đánh đồn Mường Chiến. Lực lượng mỏng, vũ khí thô sơ nên kế hoạch không thành công, nhưng đã làm cho quân địch vùng tả ngạn hết sức hoang mang dao động.
Giữa năm 1952, sau những chiến thắng của ta ở các chiến trường đồng bằng và trung du Bắc Bộ. Trung ương Đảng chủ trương chuyển hướng tấn công của bộ đội chủ lực sang hướng Tây Bắc. Tháng 10/1952, sau khi củng cố lực lượng và được quần chúng nhân dân hăng hái tham gia ủng hộ kháng chiến. Lực lượng bộ đội của ta và dân quân du kích đã phục kích địch trên đường Ít Ong, Ngọc Chiến và tấn công đồn Mường Chiến. Trước sự tấn công mạnh mẽ của quân ta, cùng với sự tiếp ứng của nhân dân Mường Chiến, địch buộc phải rút lui, tháo chạy. Kết quả, đồn Mường Chiến bị thất thủ, một bộ phận lực lượng địch bị tiêu hao, ta thu được nhiều chiến lợi phẩm, vũ khí, góp phần thực hiện thắng lợi chiến dịch Tây Bắc.
Chiến tranh đã đi qua, nhưng di tích đồn Mường Chiến là một bằng chứng tố cáo tội ác của thực dân Pháp xâm lược, khẳng định ý chí cách mạng kiên cường của nhân dân ta vượt qua muôn vàn khó khăn gian khổ hy sinh để bảo vệ vùng đất quê hương.
Với ý nghĩa và giá trị lịch sử của di tích, đồn Mường Chiến được UBND tỉnh công nhận xếp hạng ngày 28 tháng 4 năm 2006.
