Các nghi lễ vòng đời và nghi lễ trong năm của đồng bào Khơ Mú mang bản sắc tộc người rõ nét, đặc biệt là các nghi lễ về nông nghiệp. Đầu năm, sau Lễ cúng bản, Lễ cúng tổ tiên để xin gieo hạt được tổ chức tại các gia đình. Sau khi cúng xin tổ tiên, mỗi gia đình lên nương cúng hồn mẹ lúa để cầu mong được mùa và cúng cầu mưa. Sau khi gặt hái mùa màng xong, khoảng tháng 11-12 âm lịch các gia đình lại chọn ngày đẹp để tổ chức Lễ cầu may, cầu phúc.

Nghi lễ cầu may, cầu phúc là Tết lớn nhất trong năm của người Khơ Mú, mang ý nghĩa tâm linh, tín ngưỡng sâu sắc, là dịp để con cháu dâng lễ lên tổ tiên, mời tổ tiên về ăn tết với con cháu; cầu mong các thành viên trong gia đình khỏe mạnh; tiễn năm cũ đi cùng tất cả sui sẻo, ốm đau, bệnh tật, mong được đón năm mới với nhiều điều may mắn, sức khỏe dồi dào, làm ăn phát đạt, gia đình hòa thuận, ấm no.

Nghi lễ được diễn ra trong quy mô từng gia đình, có sự tham gia của họ hàng, bà con dân bản nhưng cũng chỉ những gia đình nào có bàn thờ bố mẹ mới được tổ chức Lễ cầu phúc, cầu lộc (tức là bố mẹ đã mất). Vì vậy, đến ngày này, con cháu thường tập trung về nhà bố mẹ để tham dự nghi lễ cúng ông bà, đoàn tụ gia đình. Gia đình nào có nhiều con trai thì khi bố mẹ mất, tất cả con trai đều được tổ chức nghi lễ cầu phúc, cầu may. Theo đó, ông chủ nhà sẽ là chủ lễ, nếu ông chủ nhà đã chết thì con trai cả sẽ thay mặt bố để tổ chức nghi lễ.

Trước khi tổ chức lễ, gia đình chọn ngày đẹp, trừ ngày mất của bố mẹ, còn lại các ngày trong tháng đều có thể được chọn. Chuẩn bị lễ vật để tổ chức Lễ cầu may, cầu phúc đơn giản, bao gồm các loại củ, quả như: khoai lang, khoai sọ, củ mài; bí đỏ, bí xanh, bầu... được xôi chín; 1 đôi gà (1 con trống, 1 con mái). Riêng dòng họ Quàng (là dòng họ thờ con hổ) thì phải mổ lợn để làm lễ. Các gia đình mổ thêm lợn, gà, vịt, mua thêm thực phẩm để tổ chức ăn Tết. Mỗi gia đình chuẩn bị thêm vài hũ rượu cần để dâng lên tổ tiên và uống trong ngày lễ.

          Sau khi chuẩn bị đủ đồ lễ, khoảng 3h chiều ngày chính lễ, ông chủ nhà sẽ chủ trì tổ chức nghi lễ bao gồm 2 phần lễ và kết thúc bằng phần hội.

          - Lễ mời tổ tiên ăn tết

Người nhà lấy một thanh gỗ có tiết diện khoảng 3x7cm, dài từ sàn nhà lên tận xà nhà, đặt chính giữa của xà ngang gian thứ nhất (gần gian thờ), từ mặt sàn lên khoảng 50 cm có gắn một thanh ngang khoảng 40cm (thanh gỗ này mang ý nghĩa nối âm dương). Đặt vào dưới chân thanh gỗ một chum rượu cần, mở nắp, đổ nước vào và cắm 4 chiếc cần trúc vào chum rượu. Lúc này, người nhà cũng đặt giữa nhà một mâm củ, quả đã được xôi chín. Mọi người trong gia đình, con cháu, họ hàng đến dự ngồi xung quanh nhà.

Các thành viên trong gia đình tập trung tại gian thờ tổ tiên, gần chum rượu cần. Người con trai cả bắt vào một con gà trống, lấy một con dao nhọn đưa cho ông chủ nhà. Ông chủ nhà rửa con dao, rửa mỏ con gà rồi dùng dao cứa mép con gà cho chảy máu ra. Một tay ông cầm hai cánh gà, một tay cầm đầu gà vừa khấn, vừa bôi máu con gà lên chân những người trong gia đình, bôi quệt từ đầu gối xuống đến cổ chân, lần lượt từ người nhỏ tuổi nhất đến người lớn tuổi nhất. Cuối cùng, bà chủ nhà sẽ bôi cho ông chủ. Khi bôi xong tiết con gà trống, người con trai cả đem con gà trống ra ngoài, bắt tiếp con gà mái và cũng thực hiện các nghi lễ như vậy. Trong lúc bôi tiết gà, ông chủ khấn cho mọi người trong gia đình khỏe mạnh, may mắn, mong cho tổ tiên phù hộ… những người tham dự lễ cũng đồng thanh khấn theo ông chủ, chúc phúc, cầu may, cầu sức khỏe cho mọi người trong nhà. Sau đó 2 con gà được mang đi mổ để làm lễ.

          Ông bà chủ nhà ngồi cạnh chum rượu cần. Bà cầm sừng trâu tiếp nước vào rượu, ông lấy ra một đôi đũa tre, một tay vít 02 cần rượu, một tay dùng đũa cả gắp bã rượu từ trong chum ra, bỏ qua một cái lỗ sàn nhà, vừa làm ông vừa khấn mời bố mẹ về uống rượu cần, ăn tết với con cháu, cầu mong bố mẹ phù hộ cho con cháu khỏe mạnh, gia đình hòa thuận, làm ăn phát đạt. Khi ông chủ cất lời cúng thì những người già, người lớn cũng cúng khấn theo để cầu mong cho tổ tiên phù hộ cho gia chủ.

Thực hiện nghi lễ xong, mọi người cùng nhau uống rượu cần và ăn củ, quả. Đầu tiên ông chủ mời những người lớn tuổi, có chức sắc trong bản, sau đó đến những người khác. Những người được mời uống rượu đều vít cần rượu, nói lời cảm ơn chủ nhà và cầu mong cho các con cháu trong gia đình khỏe mạnh, năm mới nhiều may mắn. Ông chủ nhà cũng đáp lời cảm ơn rồi cùng uống rượu cần.

Nghi lễ được thực hiện tại gian thờ nơi mời tổ tiên ăn Tết. Mâm lễ đặt cạnh chum rượu cần gồm các đồ lễ: 1 bát các loại củ quả xôi chín; 2 con gà luộc, chặt miếng; một bát canh rau; 1 bát muối ớt; 4 cái thìa, 4 đôi đũa; 1 ép xôi to.

Ông bà chủ nhà tập trung tất cả con cháu trong nhà lại, ngồi xung quanh mâm lễ. Ông chủ nhà bắt đầu làm lễ, vắt một chiếc khăn mặt lên vai để tỏ lòng kính trọng đối với tổ tiên. Ông mở ép xôi, vê xôi thành từng miếng nhỏ, chấm chấm vào các đồ lễ rồi dính lên tóc của con cháu, theo thứ tự từ người bé nhất đến người lớn nhất, mỗi người đều được dính 2 miếng xôi. Gia đình nhỏ nào mà con cái đi vắng không về dự được thì dính thêm 1 miếng xôi lên tóc của bố mẹ. Vừa dính xôi, ông chủ vừa cúng khấn cầu mong cho con cháu khỏe mạnh, không ốm đau bệnh tật, không rủi ro, tai nạn, tiễn năm cũ, đón năm mới. Cuối cùng bà chủ nhà vê xôi dính lên tóc ông chủ nhà và cầu khấn cho ông khỏe mạnh, may mắn, nhiều phúc, nhiều lộc. Trong khi ông bà chủ nhà cúng khấn thì mọi người tham gia cũng đồng thanh cúng khấn theo xin thần linh, tổ tiên phù hộ cho gia chủ khỏe mạnh, may mắn.

Cúng xong cho mọi người trong gia đình, ông chủ thực hiện nghi lễ mời tổ tiên ăn tết. Ông cũng vê từng miếng xôi nhỏ chấm vào các bát thức ăn rồi dính vào mặt mâm, vừa dính xôi, ông vừa khấn mời tổ tiên ăn tết, cầu khấn tổ tiên phù hộ cho mọi người trong gia đình khỏe mạnh, mùa màng tươi tốt, gia súc, gia cầm sinh sôi nảy nở. Sau đó, ông nắm xôi và chia thịt gà cho những đưa trẻ trong gia đình hưởng lộc.

          Trong khi chủ nhà thực hiện các nghi lễ thì người nhà chuẩn bị thức ăn, xôi, củ quả để tổ chức ăn tết. Tùy vào số lượng người trong gia đình, người tham dự nhiều hay ít để dọn mâm, thường mỗi gia đình dọn từ  3-5 mâm cỗ.

          Thực hiện nghi lễ xong, mọi người vừa ăn cơm, vừa uống rượu cần và múa xòe. Trong lúc múa xòe thì có người dùng củ, quả bôi lên áo những người tham gia. Mọi người đều rất lấy làm vui vẻ vì được bôi một ít củ quả để lấy lộc, lấy phúc của chủ nhà. Cuộc vui này có thể kéo đến tận khuya, càng về khuya cuộc vui càng rộn ràng, sôi động. Đây cũng là một nét văn hóa truyền thống độc đáo của người Khơ Mú.

          Nghi lễ cầu may, cầu phúc của người Khơ Mú được tổ chức để tiễn năm cũ, tiễn những rủi ro, ốm đau của năm cũ, đón năm mới với mong muốn con người khỏe mạnh, không ốm đau, bệnh tật, làm ăn phát đạt. Là dịp mọi người trong gia đình đoàn tụ, nhớ về tổ tiên. Trong các nghi lễ truyền thống của người Khơ Mú tỉnh Sơn La, Cầu may, cầu phúc là nghi lễ truyền thống đậm bản sắc của dân tộc, mang yếu tố tín ngưỡng tâm linh sâu sắc, thể hiện tính cộng đồng, đoàn kết của những người trong gia đình, dòng họ, làng bản, đang được bảo tồn rất tốt, không có nguy cơ bị mai một, tuy nhiên vẫn rất cần được quan tâm gìn giữ và phát huy hơn nữa.

          Tết Cầu may, cầu phúc của người Khơ Mú đã được nghiên cứu, sưu tầm và tư liệu hóa.